_ شاۋەشەك قالالىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ دامۋ جەتىستىكتەرى جايلى

ايىمقان ءادىلقان قىزى

   
  ءبىر قالانىڭ ونەرپازدارىنا ءورىس، مادەنيەتىنە تۇعىر بولاتىن كىشكەنتاي عانا ونەر ورداسىنا كوپ ەل نازار سالا بەرمەيدى.
   
  جارىم عاسىردان ارتىق ۋاقىت،زامان ۇردىسىمەن بىرگە ءوز ۇلەسىن قارمانىپ كەلە جاتقان شاۋەشەك قالالىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ بۇگىنگى تابىسىن تىلگە تيەك ەتۋدىڭ الدىندا شۇعىلالى تاريحىنا دا ۇڭىلە كەتپەسەك بولماس.
   
  شاۋەشەك قالالىق مادەنيەت ءۇيى 1953-جىلى قۇرىلعان،سودان بەرى سول كەزدەگى تالاپ بويىنشا كوپتەگەن ۇگىت اترەتتەرىن قۇرىپ،حالىققا ۇگىتشى بولىپ كەلگەن،پارتيامىزدىڭ «رەفورما جاساپ،ەسىك اشۋ» ساياساتى اتقارىلعاننان  كەيىن ءتىپتى دە كوپتەگەن ونەرپازداردى تاربيەلەپ،قاتارعا قوسىپ، اقىندار ايتىسى سىندى مادەني قيمىلداردى وزدىرىپ،پارتيانىڭ ۇندەۋىنە ءۇن قوسىپ،ءوز رولىن ساۋلەلەندىرىپ كەلەدى.
 
  وتكەن عاسىردىڭ 70-جىلدارىنىڭ سوڭى 80-جىلداردىڭ باسىندا شاۋەشەك قالاسىندا جاۋىننان كەيىنگى جاۋھازىنداي ءبىر توپ ونەرگە اۋەس جاس ونەرپازدار بوي كورسەتتى،شاۋەشەك قالالىق مادەنيەت ءۇيى وسى ازاماتتاردى ۇيىمداستىرىپ،قاتىستى ورىنداردىڭ جەتەكشىلىگىندە «دۋبەك» انسامبلىن قۇردى،وسى انسامبل ارقىلى شاۋەشەكتەگى ونەرپاز جاستاردى تاربيەلەپ، مادەنيەت ءۇيى اتىنان قيمىل وزدىرىپ، قولدا بار مۋزيكا اسپابىنان تولىق پايدالانىپ،كوپتەگەن سارا مادەنيەت تۋىندىلارىن جاراتىپ،اۋىل-قىستاققا ءتۇسىپ،نەگىزگى ساتىداعى حالىق بۇقاراسىنان حال سۇراپ، اۋىلدان باستاعان ونەر ساپارىن ەلىمىزدىڭ ۇلكەن ساحنالارىنا دەيىن ۇلاستىرىپ تالاي سي-سياپاتتاردى ەنشىلەدى.
 
  سول كەزدەگى باسشىلاردىڭ قولداپ- قۋاتتاۋىندا مادەنيەت ءۇيى قاتىستى اقىن،جازۋشى،ونەرپازداردى  ۇيىمداستىرىپ،«شاۋەشەك اڭىز-اڭگىمەلەرى»،«شاۋەشەك قيسا-داستاندارى»، «شاۋەشەك ولەڭ-جىرلارى»،«شاۋەشەك ماقال-ماتەلدەرى» سىندى ءتورت كىتاپتى ەل اراسىنان جيناپ،تەرىپ، قۇراستىرىپ باسپادان شىعارىپ،حالقىنا تابىستاعان ەدى. سودان قۇمىرىسقاداي جالىقپايتىن تاباندىلىق پەن بال اراسىنداي  شىرىن جيعان جاپاكەشتىك ءالى جالعاسىپ كەلەدى. مەيلى قاي داۋىردە بولسىن مادەنيەت ۇيىندە پارتيانىڭ تۋرا باسشىلىعىندا بۇرىنعى اعا بۋىندار سالعان سارا جول مەن  ساليقالى ونەر سالتاناتىن قۇرىپ،مادەنيەت ارقىلى حالىقتىڭ جان جۇرەگىن جىلىتىپ كەلەدى.
 
  مادەنيەت ۇيىنىڭ مىندەتى- تۇتاس قالا كولەمىندە بۇقارالىق مادەنيەت قيمىلدارىن ۇيىمداستىرۋ مادەنيەت اۋەسكەرلەرىن تاربيەلەۋ،كوركەمونەر كۋرستارىن اشۋ،نەگىزگى ساتىداعى حالىق بۇقاراسىنا مادەنيەت جەتكىزۋ،حالىق اراسىنداعى ونەرپازداردى سارالاۋ،بەيزاتتىق مادەني مۇراعاتتاردى جيناۋ،زەرتتەۋ،رەتتەپ جوعارىعا جولداۋ تاعى باسقا كوپتەگەن مىندەتتەردى قامتيدى.
   
  زاماننىڭ دامۋىنا ساي حالىقتىڭ زاتتىق بايلىعى ارتۋمەن بىرگە، رۋحاني جاقتاعى سۇرانىسى دا كۇن سايىن ارتىپ،رۋحاني مادەنيەتكە  دەگەن تالابى جوعارىلادى. شاۋەشەك قالالىق مادەنيەت ءۇيى تالاپقا ساي، حالىق بۇقاراسىنىڭ قاجەتىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن جان-جاقتىلى قۇلشىنىستار جاساپ،شاۋەشەك قالاسىنىڭ بۇقارالىق مادەنيەت قيمىلىن جانداندىرۋ،قالا مەن اۋىل-قىستاقتىڭ پارقىن ازايتۋ،تىڭ تۋىندىلار جاراتۋ جاعىندا جالىقپاي ەڭبەكتەندى. اۆتونوميالى رايوننىڭ ءبىر تۇتاس ورنالاستىرۋى بويىنشا شاۋەشەك قالالىق مادەنيەت ءۇيى اۆتونوميالى رايوندىق  «ءجۇز كۇندىك الاڭ مادەنيەتى»   قيمىلى مەن اۆتونوميالى رايوندىق «ءجۇز كۇندىك اۋىل-قىستاق مادەنيەت-دەنە تاربيە قيمىلى» باسەكەسىن 2002 ـ جىلدان بەرى ءۇرتىس وزدىرىپ كەلەدى.
 
    بۇل قىزمەتتەر مادەنيەت قىزمەتىندەگى ەكى ماڭىزدى قىزمەت سانالادى. شاۋەشەك قالالىق مادەنيەت ءۇيى الاڭ مادەنيەتى قيمىلىندا بۇقارانىڭ قىزۋ قولداۋىنا يە بولىپ، كورنەكتى تابىستارعا قول جەتكىزدى. اۋىل-قىستاق مادەني قيمىلدارىن ءساتتى وزدىرىپ،مادەنيەت ءۇيى قىزمەتكەرلەرى ۋاعىندا سۋرەتكە  الىپ،رەتتەپ،مازمۇنىن ەستەلىككە الىپ،ءوز ۋاعىندا جوعارىعا جولداپ وتىردى. ەرىنبەي ەڭبەكتەنۋدىڭ ناتيجەسىندە شاۋەشەك قالاسى 10 جىل بويى اۆتونوميالى رايوندىق «ءجۇز كۇندىك الاڭ مادەنيەت قيمىلى» باسەكەسىندە وزات اۋدان (قالا) اتاعىن ەنشىلەدى.
 
  اۆتونوميالى رايوندىق «ءجۇز كۇندىك اۋىل-قىستاق مادەنيەت- دەنە تاربيە قيمىلى» باسەكەسىندە وزات اۋدان قالا اتاعىنا يە بولۋمەن بىرگە شاعجى مال فەرماسى،قاراقاباق قالاشىعى،ارگۇڭ قالاشىعى سىندى   اۋىل-الاڭ  (فەرمالار) وزات اۋىل- قالاشىق اتاعىنا يە بولدى.
   2011 ـ جىلى 6- ايدان باستاپ مەملەكەت ءبىر تۇتاس بەلگىلەمە شىعارىپ مادەنيەت ءۇيىن،كىتاپحانانى، مۇراجايدى تەگىن اشۋدى اتقاردى  جانە لايىقتى قاراجاتىن دا بوساتىپ بەردى.
  
    تەگىن اشۋ ساياساتى اتقارىلعاننان كەيىن،شاۋەشەك قالالىق مادەنيەت ءۇيى قىزمەت وتەۋ كولەمىن ءتىپتى دە كەڭەيتتى. مادەنيەت ۇيىندەگى اشۋعا ءتيىستى ورىنداردى بۇقاراعا تەگىن اشىپ ءارى مادەنيەت اۋەسكەرلەرىن تەگىن تاربيەلەپ كوپتەگەن تابىستارعا قول جەتكىزدى.
  
  سودان بەرى ءار جىل سايىن شاۋەشەك قالالىق مادەنيەت ءۇيى مادەنيەت قىزمەتىنىڭ جاۋاپتىلارىن تاربيەلەۋ،نەگىزگى ساتى مادەنيەت   اۋەسكەرلەرىن تاربيەلەۋ سىندى كولەمدى كۋرستان 20 رەتتەن استام وزدىردى. ءان-ءبي سىندى كاسىپتىك كۋرستەردەن 120 رەت، (اۋىل-قىستاقتاردا)،الەۋمەتتىك اۋماق،ورگان،مەكتەپ سىندى ورىنداردان  280 رەت كوركەمونەر كۋرسىن اشۋمەن بىرگە، ۇزاق ۋاقىتتىق بالالاردى   ونەر-بىلىمگە تاربيەلەۋ كلاسىن اشتى قازىرگە دەيىن مادەنيەت ءۇيىنىڭ قۇرامىندا جيىرماعا جۋىق كوركەمونەر ۇيىرمەسى بار.
  
  شاۋەشەك حالقى شەتىنەن ونەرپاز،جاز مەزگىلىندە الاڭ مادەنيەتى قيمىلىنان تىس،ۇيىمدا الاڭ ءبيىن بيلەيتىن (ءار ۇلت ءبيى) ءار ۇلتتان قۇرام تاپقان قارتتاردان ۇيىمداسقان ون ۇلكەن الاڭ ءبيى گرۋپپاسى بار، ولار ءوز الدىنا ەرىكتى،جاراسىمدى،جاڭا الاڭ بيلەرىن بيلەپ،دەنە شىنىقتىرىپ،قالا حالقىنىڭ مادەنيەت اۋەسىن ايگىلەپ كەلەدى.
 
  شاۋەشەك قالالىق مادەنيەت ءۇيى شاۋەشەك قالاسىنىڭ كوپتەگەن ۇلكەن مادەنيەت قيمىلدارىن ۇيىمداستىردى. جاقىنعى بىرنەشە جىلدان بەرى شاۋەشەك قالاسىنىڭ شاعان كونسەرتى، ناۋرىز مەرەكەسى،اقىندار ايتىسى سىندى مادەنيەت قيمىلدارىن وزدىرۋمەن بىرگە شاۋەشەك ەرەكشەلىگىنە يە شاعاندى شىعارىپ سالۋ،ياعني يۋان شياۋ مەرەكەسىن دابىرالى وتكىزىپ كەلەدى.
  
  بۇعان ءار اۋىل-قىستاقتان  جينالىپ قاتىسقان ارتيستىڭ سانى   ەكى مىڭنان اسسا،كورەرمەن سانى ەلۋ مىڭعا جەتكەن. كونسەرت تۇرلەرى ءار الۋان بولىپ،شاۋەشەكتەگى ءار ۇلتتىڭ ءداستۇرلى ەرەكشەلىگىن ءار قىرىنان بەينەلەپ،كولەمى ۇلكەن،مازمۇنى باي بولىپ،ءار ۇلت حالقىنىڭ القاۋىنا  بولەندى.
گارمون مادەنيەتى،ماي بوياۋلى سۋرەت سالۋ… ءبارى دە  شاۋەشەك قالاسىنىڭ ەرەكشەلىگى.

   شاۋەشەكتى ەل ءىشى-سىرتىنا ايگىلەگەن مىڭ ادامنان قۇرام تاپقان نەشە كەزەكتى گارمون فەستيۆالى، ياعني 1507 ادام گارمون تارتىپ، گەننس رەكورتىن جاراتۋ،سونداي-اق حالىقارالىق ماي بوياۋلى سۋرەت   باسەكەسى سىندى ءىرى مادەني    قيمىلداردا شاۋەشەك قالالىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ رولى زور بولدى. ۇيىمداستىرۋ مەن باستان- اقىر قىزمەت    وتەۋدى تىعىز سايكەستىرىپ مول  تابىسقا قول جەتكىزدى.

    ۇلتتار ىنتىماعىن كۇشەيتۋ جاعىندا كوپتەگەن مادەني قيمىلدار ۇيىمداستىردى. اسىرەسە،جاستار مەن جاس وسپىرىمدەردىڭ ۇشقارى يدەيادان اۋلاق بولىپ، اقاۋسىز ءوسىپ-جەتىلۋى  ءۇشىن جاستار مەن جاس وسپىرىمدەردىڭ ءان باسەكەسى سىندى قيمىلداردى وزدىرۋمەن بىرگە،ولاردى شابىتتاندىرىپ كوشە ءبيى قيمىلى، جەكە ءان ايتۋ كەشى سياقتى قيمىلداردى اقىسىز وتكىزىپ بەردى.
 
  شاۋەشەك قالالىق مادەنيەت ءۇيى 2016-جىلدان بەرى جاڭا عيماراتقا ورنالاسىپ،جالپى قۇرىلىس كولەمى جاعىنان شارت-جاعداي  ازىرلەۋمەن بىرگە، باسقادا شارت-جاعدايلاردى   ازىرلەپ ۇزدىكسىز قۇلشىنىپ 2019-جىلى مەملەكەت جاعىنان باعالاۋدا 1-دارەجەلى مادەنيەت ءۇيى اتاعىنا قول جەتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىر.

  جاڭالىقتىڭ جارشىسى،ءبىر قالانىڭ ونەرىنە التىن وردا بولىپ وتىرعان شاۋەشەك قالالىق مادەنيەت ءۇيى جاڭا داۋىردە جاڭا قاداممەن جاڭا ساپارعا جول الىپ وتىر.

  پارتيا 19-قۇرىلتايىنان كەيىن  سەنىمىن ءتىپتى دە بەكەمدەپ،جاڭا   يدەيا،جاڭا قىزمەت ستيلىمەن جاڭا داۋىرگە جاڭا ۇلەس قوسۋ ءۇشىن  قوسىن قۇرىلىسىمىزدى ءتىپتى دە  كۇشەيتىپ،حالىق بۇقاراسى ءۇشىن قاجىماي-تالماي  قىزمەت وتەپ، شاۋەشەك سىندى شۇرايلى مەكەننىڭ مادەنيەت-كوركەمونەر ىستەرىنىڭ  ءتىپتى دە دامي ءتۇسۋى ءۇشىن كۇش سالامىز.

  رەداكتورى ؛ گۇلنۇر جۇماش قىزى

  تورابىمىزدان ماقالا كوشىرەتىن بولساڭىز، توراپ اتىن بەرىپ قويۋدى ۇمىتپاڭىز، بولماسا زاڭدىق جاۋاپكەرلىگىن قۋزاستىرامىز.                                                    

  مىسالى؛ « تارباعاتاي اقپارات تورابىنان »الىندى