تولەۋ بازارباي ۇلى
مادەنيەت _ ۇلتتىڭ جان تامىرى،حالىقتىڭ رۋحاني باۋ - باقشاسى،جاڭالىق جاراتۋدىڭ قاينارى سانالادى. ءبىر وتباسى تۇرعىسىنان ايتقاندا،سول وتباسىنىڭ بەرەكە-بىرلىكتى بولىپ،باقىتتى وتباسى بولا الۋىنىڭ نەگىزى ەسەپتەلەدى.
ءبىر ادام جونىنەن العاندا،ونىڭ مادەنيەتتى نەمەسە مادەنيەتسىز ەكەندىگى (جالپى تۇلعالىق بەينەسى) سول ادامنىڭ جاساپ وتىرعان قوعامى مەن ورتاسىنا،اسىرەسە ءوزىنىڭ وتباسى تاربيەسىمەن تىكە قاتىستى بولادى. باسقالار سەنىڭ قانداي ادام ەكەندىگىڭدى سويلەگەن ءسوزىڭ مەن ىستەگەن ارەكەتىڭ ارقىلى بىلەدى. كوپتەگەن ادامدار وزىنەن وتكەن اعاتتىقتاردى قوعامنان نەمەسە جاقىن-جاعالاس بولىپ بايلانىس جاساعان ادامداردان بولدى دەگەن قاتە تۇسىنىكتە بولادى. ونداي ارەكەتتەر ايلانىپ كەلگەندە، ءوزىڭنىڭ وتباسىنان العان مادەنيەت تاربيەڭنىڭ ارەكەتىڭ ارقىلى بەينەلەنۋى بولىپ تابىلادى. مۇنداي مادەنيەتسىزدىك ىستەردىڭ تۋىلۋ سەبەبىنىڭ ءتۇپ قاينارى _ سول وتباسىنىڭ،سول ادامنىڭ مادەنيەت جونىندەگى تانىمىنىڭ تايازدىعىنان. وتباسى مادەنيەتىنىڭ ءوز ومىرىندە اتقاراتىن ەرەكشە رولىن جەتە تۇسىنبەگەندىگىنەن تۋىنداعان. ءارقانداي ادامنىڭ مادەنيەتتىلىگىنىڭ بەينەلەرى ءوزىنىڭ كۇندەلىكتى ءومىر كەشىرمەلەرىندەگى ءسوز سويلەۋ،كيىنۋ،ءجۇرىس-تۇرىس،ءىشىپ-جەم،وتباسى ادامدارىمەن بولعان قارىم-قاتىناس سياقتى تۇرمىس فورماسى جاقتارىنان كورىنىس بەرىپ وتىرادى. باسقالار وسى جاقتارىنا قاراپ-اق سول وتباسىنىڭ مادەنيەت ورەسىنىڭ قانداي ەكەندىگىن ءبىلىپ وتىرادى.
سوندىقتان زامانعا ساي اقاۋسىز،مادەنيەتتى قالىپتاستىرماقشى بولعان ءاربىر وتباسىندا ءوزىنىڭ وتباسى مادەنيەتىنىڭ بولعانى توتەنشە قاجەتتى. مۇنداي وتباسى مادەنيەتى قازىرگى داۋىرگە ساي كەلگەن،سول وتباسىنىڭ مۇشەلەرى ورتاق بويسۇنىپ،سانالى اتقاراتىن،قويۋ سۇيىسپەنشىلىككە تولى،وتباسى قاتىناسىن جاقسارتاتىن وتباسى مادەنيەتى بولۋى كەرەك.
ءسىز مەيلى كىم بولىڭىز،قايدا جاساپ جاتساڭىز دا جانعا جايلى ءبىر ورىننان ايرىلا المايسىز. مىنە،وسى ورىن ءوزىڭىز ءومىر بويى باسپانا ەتكەن،الاڭسىز تۇرمىس كەشىرىپ،جانىڭا جىلىلىق پەن مەيىرباندىق باعىشتاعان ءوز وتباسىڭىز،جان ۇياڭىز بولىپ تابىلادى. وسى تۇرعىدان العاندا،وتباسىڭىز ومىرىڭىزدەگى بىردەن-ءبىر تابىلمايتىن التىن ۇيا،قاسيەتتى دە قاستەرلى قۇتتى مەكەنىڭ سانالادى. وسىنداي بولعاندىقتان قانداي ءبىر كەزدە،قاي جەردە جۇرسەڭ دە وتباسىڭدى ەستەن شىعارماۋىڭ،وتباسىڭدى قادىر تۇتۋىڭ كەرەك. وسىنداي قاسيەتتى دە قاستەرلى وتباسىنىڭ بەرەكەسىن بۇزباي،شاڭىراعىن شايقالتپاي ۇستاۋ ءۇشىن،وتباسىڭىزدا كەمەلدى دە ورنىقتى وتباسى مادەنيەتى بولۋى ءتيىس. وسىنداي وتباسى مادەنيەتى بولعاندا عانا،وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءبىلىم ساۋياسىن،احىلاق كوزقاراسىن،جان سۇلۋلىعىن،ءىس-ارەكەتى مەن تۇرمىس ءتاسىلىن،ءبىر-بىرىمەن قارىم-قاتىناستىق بايلانىسىن ءبىر تۇلعا ەتىپ بىرلىككە كەلتىرىپ،ءبىر ارناعا توعىستىرۋعا بولادى ءارى وسىنداي مادەنيەتتىلىك وتباسىڭىزدىڭ تۇرمىس ورەسىن جوعارىلاتۋمەن بىرگە،وتباسى ادامدارىڭىزدى قويۋ سۇيىسپەنشىلىككە كەنەلدىرىپ،جاقسىلىققا جەتەكتەيدى،ناشار پيعىلداردان اراشالاپ،بەرەكەگە شاقىرادى.
ءبىزدىڭ ءبىر ءبولىم ادامدارىمىزدىڭ مادەنيەت كوزقاراسى مەن وتباسى مادەنيەتى جونىندەگى كوزقاراسىنىڭ جەتەرسىزدىگى جانە وعان دەگەن تۇسىنىگىنىڭ تومەندىگىنەن پايدالانىپ،ءدىني ۇشقارى كۇشتەر ءدىني ۇشقارى يدەيالاردى تاراتىپ،ارامىزعا جالبىزبالاپ كىرۋ ارام ويىن ىسكە اسىرماقشى بولىپ وتىر. ولار ءتۇرلى ۇلتتىق مادەنيەت پارىقتارىن جاماپ-جاسقاپ قولدان جاساپ تۋدىرىپ،ونى زورايتۋعا قارمانىپ،ۇلتتىق «پارىقتارمەن» ۇلت مادەنيەتىنىڭ اسىلگى بەينەسىن وزگەرتۋگە سۇقتانۋدا،ءتىپتى وتباسىمىزدىڭ ىشكى ىستەرى بولعان ءىشىپ-جەۋ،كيىنۋگە دەيىن ارالاسىپ،حالىقتىڭ كوركەم سالت-داستۇرىنە داق سالىپ،باقىتتى تۇرمىستارىن بۇلدىرمەكشى بولدى. وسىنداي جاعدايدا ءاربىر وتباسى مادەنيەتتى تۇرمىس ءتاسىلىن جالعاستىرىپ،ءدىني ۇشقارى يدەيالاردىڭ كەۋلەپ كىرۋىن سانالىلىقپەن توسۋى كەرەك.
ءبىز قازىر ەكونوميكالىق تۇزىلىستە تەرەڭ وزگەرىس بولىپ،قوعامدىق قۇرىلىم تىنباي جاڭارىپ،رەفورما تەرەڭ قاتپارلى وڭىرگە قادام تاستاپ،ءار ۇلت جۇرتشىلىعى وزىق وركەنيەت تابىستارىنا كەنەلىپ وتىرعان تاماشا جاعدايدا جاساپ وتىرمىز. وسىنداي جاعدايدا ءاربىر وتباسىمىز وزدەرىن ەسكى سالت،ناشار ادەتتەردەن اۋلاقتاندىرىپ،اقاۋسىز وركەنيەت پەن وسى زامانعى مادەني تۇرمىسقا تالپىنۋ ارقىلى ءوز وتباسىنىڭ مادەنيەتى مەن ىشكى وي-دۇنيەسى جاقتاعى ساپاسىن جاقسارتۋىمىز كەرەك.
رەداكتورى: ارداق كامالقان قىزى
تورابىمىزدان ماقالا كوشىرەتىن بولساڭىز ، توراپ اتىن بەرىپ قويۋدى ۇمىتپاڭىز، بولماسا زاڭدىق جاۋاپكەرلىگىن قۋزاستىرامىز.
مسالى: «تارباعاتاي اقپارات تورابىنان» الىندى.