قىز تاربيەسىندەگى اكەنىڭ قۇدىرەتى

ونەر حاميت ۇلى

ۇرپاق تاربيەسى _ ادامزات قوعامىنىڭ دامۋ ۇدەرىسىمەن سايكەس، ساياسي، ەكونوميكا، قوعامدىق وركەنيەت جانە ۇلتتىق سالت -سانا داستۇرگە ساي    دامىپ،جاڭالانىپ،ءوزى جاساپ وتىرعان ورتاسىندا قوعامدىق جانە  الەۋمەتتىك ءمورالعا، زاڭ-ءتۇزىمى مەن ءتالىم-تاربيەسىنە ۇيلەسىمدى تۇرعىدا داميدى. وسىنىڭ ىشىندەگى  ۇرپاق تاربيەسى    ادامداردىڭ اعاش بەسىكتەن جەر بەسىككە تۇسكەنگە دەيىنگى بارىستا تۇتاس    قوعامدىق سيپات الىپ جالعاساتىن قوعامدىق تەندەنسيالىق بارىسى بولىپ تابىلادى. 

سوندىقتان ۇرپاق قامى _ ۇلت قامى، بۇگىنگى ۇرپاق ەرتەڭنىڭ يەسى دەپ اتا-بابامىز بەكەرگە تۇجىرىمداپ،وي قورىتپاعان. دەمەك، ۇرپاق تاربيەسى _   قوعامنىڭ، مەكتەپتىڭ جانە وتباسى تاربيەسىنىڭ سايكەسىمدىلىگىنە ساي وسى زامانعى قوعام دامۋىنىڭ قاجەتىنە سايكەسە الاتىن ادام تاربيەلەۋ بورىشى، تەك تاربيەشى  وبيەكتىلەرىنىڭ  الدىلارىنا قويىلىپ وتىرعان اسا ماڭىزدى فاكتورلار ەسەپتەلەدى. 
تومەندە قوعامدىق تاربيەنىڭ،مەكتەپتەگى تاربيەنىڭ جانە وتباسى تاربيەسى ءتالىماتتارىنىڭ ۇيتقىسى ءارى نەگىز   بولىپ ورىن الىپ وتىرعان وتباسى تاربيەسىنىڭ ىشىندەگى اتا-انا تاربيەسى، ونىڭ ىشىندەگى اكەنىڭ قىز بالاعا     قاتىستى ءتالىم-تاربيەدەگى ورنى تۋرالى توقتالايىق.

قازاق ۇلتى ۇرپاق  تاربيەسىندەگى تالىمدەرى مەن تەكتەۋ، شەكتەۋلەرىندە، «اكە كورگەن وق جونار، شەشە كورگەن تون پىشەر»،«اكەگە تارتىپ ۇل، شەشەگە تارتىپ قىز وسەر»،«قارعىس    الماي، العىس ال»، «شەشە قارعىسى جوق،اكە  قارعىسى  وق» دەي  كەلىپ،«جامان بولادى، ۇيات بولادى، وبال بولادى» دەگەن ءبىرقانشا اۋىز سوزدەرمەن-اق تەكتەپ، شەكتەپ، جونگە سالىپ، ۇرپاقتارىن ۇلاعاتتاپ، تاربيەلەپ وتىرعان. قازاق حالقىنىڭ ۇرپاق تاربيەسىندەگى ۇل جانە قىز تاربيەسىندەگى اكە مەن شەشەنىڭ تاربيەلىك ورنى مەن رولى ءوز الدىنا دارالىق تۇرعىدان ورىن الىپ، ءوز رولدارىن ساۋلەلەندىرە العان. قالىپتى جاعدايداعى ۇلتىمىزدىڭ ۇرپاق تاربيەسىنىڭ داعدىسىنا كوز سالىپ، وي جۇگىرتەر بولساق، قىز تاربيەسى شەشەگە تاۋەلدى، ۇل تاربيەسى اكەگە تاۋەلدى سەكىلدى كورىنگەنىمەن، ءىس جۇزىندە بۇلاردىڭ ۇل، قىز تاربيە داستۇرىندە ۇلكەن ورتاقتىق جانە سايكەستىك جاتىر. ماقالامىزدىڭ وزەكتى ويىنا سايكەس، وتباسى تاربيەسىندەگى قىز ءتالىماتىنا  قاتىستى  اكەنىڭ  وبرازدى  قۇدىرەتىنە ايالدايىق.

اكە _ وتاعاسى ءارى وتباسىنىڭ   قورعانى ىسپەتتى، بالا-شاعالارعا باس بولىپ، كوپتەگەن نارسەلەرگە تۇجىرىمدى شەشىم جاساپ، باستاماشى بولىپ،   وتباسىنىڭ قوعامدىق قارىم-قاتىناسى بولسىن، تۇرمىستىق تۇتىنىمى بولسىن، ءبار-بارىنە باس قاتىرىپ، وڭتايلى تۇرعىدا ءبىر جاقتى ەتۋگە تۇتاس وتباسى مۇشەلەرىنىڭ الدىندا ءوز ورنى مەن  رولىن ساۋلەلەندىرىپ كەمەلدەندىرەدى. بىلايشا قاراعاندا، بۇل كوزگە كورىنگىسىز ادەتتەگى ءبىر اكەنىڭ ىستەۋگە،  اتقارۋعا ءتيىستى بورىشى سياقتى سەزىلگەنىمەن، امالياتتا ات كوتەرمەس ۇلكەن جۇك ارقالاپ وتىرعاندىعى دالەلدەنەدى. سوندىقتان «اكە _ اسقار تاۋ، وتباسىنىڭ تىرەگى» دەپ بەكەر ايتىلماعان. سول سەكىلدى اكەنىڭ قىز بالا تاربيەسىندەگى ورنى ونىڭ بالالار الدىنداعى قورمالدىق، ارقا تىرەۋلىك ورنى دا قىز بالاسىنىڭ جۇرەگىندە تەرەڭ ساقتالىپ، بالا جۇرەگىنە سەنىمدىلىك، قايسارلىق، باتىرلىق جانە سۇيىسپەنشىلىك باعىشتايدى.

ارينە، قىز بالانىڭ ءتالىم-تاربيەدەگى ورنى جىڭىشكە. قايسى ءبىر اتا-اناعا قارايتىن بولساق تا، اكەنىڭ قىز بالاعا ۇرسىپ، زەكىپ، قوپال قيمىل كورسەتىپ جاتقانىن كورمەيمىز، سونداي-اق قىز بالاسى دا ءاردايىم اكە الدىنان كەسە-كولدەنەڭ ءوتىپ كورمەگەن. شەشەنىڭ تەكتەۋىندە نەمەسە ۇلكەن بالالارىنىڭ كىشىلەردى شەكتەۋىندە تەك «اكەڭە ايتامىن، اكەڭ كەلگەن سوڭ كورەسىڭ» دەگەن ءبىر اۋىز سوزدەن-اق تەكتەلىپ،شەكتەلىپ،ماسەلە وزدىگىنەن شەشىمىن تاۋىپ جاتاتىنى بار. شىنىن ايتقاندا، بۇل نەنىڭ قۇدىرەتى، بۇل بولسا، سي-قۇرمەتتىڭ، اكە     ابىرويىنىڭ ۇرپاق جۇرەگىندەگى قۇدىرەتتى وبرازى بولىپ تابىلادى. ال وسى قۇدىرەتتى اكە وبرازى قالاي قالىپتاستى دەگەندە، وسى سيدى،قۇدىرەتتى قالىپتاستىرىپ وتىرعان جانە بالالار الدىندا  انانىڭ اكە ابىرويىن ساقتاپ، سي-قۇرمەت پەن وتاعاسىندىق ورنىن جوعارى ۇستاپ كورنەكتىلەندىرىپ تۇرعاندىعىنان دەرەك بەرەدى.

سوندىقتان اكە تىلەگى، اكە ءتالىمى، اكە سەنىمى قىز بالانىڭ جۇرەگىنەن تەرەڭ ورىن الىپ، اكەدەن ۇلى، اكەدەن قاجىرلى،اكەدەن سەنىمدى ادام جوق بولىپ،قىز بالا اكە الدىندا نازدى،سەنىمدى،ەركە كوڭىل بايقاتاتىندىعى وسىدان دارىعان بولسا كەرەك. 

قورىتىپ ايتقاندا، وتباسى تاربيەسىندە،اسىرەسە اتا-انالار وزدەرى ۇرپاقتارىنا ونەگە بولىپ، سەنىم ورناتىپ، سي-قۇرمەتتىڭ، بەرەكە-بىرلىكتىڭ دانەكەرى بولىپ، وتباسىنىڭ قۇتىن   كەتىرمەسە، ۇلاعاتتى  ۇل مەن قىلىقتى قىز تاربيەسىنىڭ ۇلگىسى بولىپ، وتباسى تاربيەسىنىڭ داستۇرلىك ونەگەسى جالعاسا  بەرەرى شىندىق.

اتاپ ايتقاندا،«اكە كورگەن وق جونار، شەشە كورگەن تون پىشەر» دەگەندەي، وتباسىنىڭ سيلاستىعى، ءوزارا قۇرمەت، تاماشا داستۇرلىك تاربيەمىزدى وسى زامانعى زاڭ-ءتۇزىم، ءمورال تاربيەسىمەن سايكەستىرىپ،«جامان   بولادى، ۇيات بولادى، وبال بولادى» سياقتى اتا داستۇرلىك ءتالىماتتى تاربيەمىزدىڭ ماڭىزىن ءتۇسىنىپ، ۇرپاعىمىزدى ۇلاعاتتاي ءتۇسۋىمىز بولاشاقتىق جانە قوعامدىق ماڭىزعا يە ءتالىم-تاربيە   بارىسى بولىپ تابىلادى.



رەداكتورى: ارداق  كامالقان قىزى
 
تورابىمىزدان ماقالا كوشىرەتىن بولساڭىز ، توراپ اتىن بەرىپ قويۋدى ۇمىتپاڭىز، بولماسا زاڭدىق جاۋاپكەرلىگىن قۋزاستىرامىز.
مسالى: «تارباعاتاي اقپارات تورابىنان» الىندى.